Dionysos’un Mitoloji ’de Yer Buluşu
Yunan mitolojisinde tanrıların yaşadığı Olimpos Dağı’nda 12 Tanrı bulunur. Bunlardan birini diğer tanrılardan ayıran çok önemli bir özellik vardır. Diğer tanrıların anne babası da tanrı iken Dionysos’un annesi ölümlü bir insandır. Zeus, Semele adlı güzel bir kıza aşık olur ve onunla beraber olur. Zeus’un eşi Tanrıça Hera bunu duyunca çok sinirlenir ve yaşlı bir kadın kılığına girerek Semele’nin yanına gider. Semele’yi ‘’Eğer birlikte olduğun kişi gerçekten Zeus ise söyle sana tanrısal kimliği ile görünsün.’’ diyerek dolduruşa getirir. Semele, Hera’ya inanır ve soluğu doğruca Zeus’un yanında alır. ‘’Bana tanrısal kimliğinle görün.’’ diye ısrar etmeye başlar. Semele bir ölümlü olduğu için Zeus’un tanrısal kimliğine dayanamayacaktır ama Zeus geçmişte sevgilisine ne isterse yapacağına dair bir söz verdiği için tanrısal kimliği olan şimşeğe döner ve Semele buna dayanamayıp yanmaya başlar. Zeus, Semele’nin karnındaki bebeğe kıyamaz ve onu alıp baldırına yerleştirir. Zamanı geldiğinde Dionysos, Zeus’un baldırından dünyaya gelir.
Dionysos iki kez doğması üzerine bir de ölüp dirilmiş bir tanrıdır. Mitosa göre Zeus, Dionysos’u kendi varisi ilan edip, ona evrenin egemenliğini vermeye kalkışır. Bunun üzerine Titanlar öfkelenir ve küçük Dionysos’u kandırarak onu parçalara ayırırlar, sonra da uzuvlarını kaynatıp içerler. Tanrıça Athena son anda yetişip Dionysos’un kalbini kurtarır ve Şarap Tanrısı bu kalpten yeniden yaratılır. İnsan ırkının başlangıcına dair alternatif bir mitosa göre de Zeus bu durumu öğrenince çok sinirlenir ve yıldırımlarıyla Titanlar’ı yakarak kül eder. Titanlar’ın küllerinden insan ırkı meydana gelir.
Dionysos Kültünün Ortaya Çıkışı
Dinler tarihine baktığımızda Dionysos kültüne bir din olarak yer verildiğini pek göremeyiz. Ancak bu kült, mitolojinin din olarak kabul edildiği dönem çok fazla destekçiye sahipti. Dionysos görev bakımdan mitolojide karşımıza şarap ve mistik vecd yani gizemli bir kendinden geçme halinin tanrısı olarak çıkar. Ayrıca doğadan elde ettiği üzümü şarap yapabildiği için kısman doğa tanrısı olarak da görülür. Peki, Dionysos kültü nasıl ortaya çıktı ve yayıldı?
Zeus, Dionysos’u Hera’nın gazabından korumak için onu bir mağaradaki Nymph’eler, Satyr’ler ve Silenos’lara büyütmeleri için emanet etti. Ancak bu Hera’yı durdurmadı ve öfkesini dindirmek isteyen Hera, Dionysos’u kendini bilmez hal getirdi, delirtti. Şarabı keşfetmiş olan Dionysos sarhoşluk hali ile Yunanistan’dan Türkiye’den de geçerek Hindistan’a kadar gitti. Bu yerleri gezerken yanında onu büyüten grup ve Bakkhalar ya da diğer adı ile Maenadlar vardı. Bakkhalar şarabın etkisi ile kendilerinden geçmiş şekilde tef gibi müzik aletleri çalarak dans eden kadınlardı. Bu kişiler ‘’Dionysos Alayı’’ını oluşturmaktaydı. Alaydakiler genelde hayvan postu giyerlerdi. Bu hayvanlar ise Dionysos’u temsil eden büyük kediler (leoparlar, kaplar, vaşaklar) ve yılanlardı.
İnsanlar Dionysos adına yılın belirli dönemlerinde kutlamalar yapıyorlardı. Kutlamalarda çiçeklerle başları taçlanmış, sarmaşıklara bürünmüş insanlar kendinden geçene kadar dans ederler, içerler, törenin doruk noktasında da dağlara kaçarlardı. Dağ tepe dolaşırken Dionysos alayında bulunanların kılıklarına girerlerdi. Böylece Tanrı Dionysos’a daha yakın olacaklarını düşünürlerdi. Dağda yakalanan Dionysos’u temsil eden hayvanlar tanrının devler tarafından parçalanarak yenmesini taklit edercesine parçalanarak çiğ çiğ yenirdi. Törenlerdeki taklitler bir süre sonra kendi kişiliklerini geride bırakmaya ve canlandırdıkları karakterle bütünleşmeye çalıştıkları için tiyatronun doğuşu olarak kabul edilmektedir. Törenlerin çoğunluğu bir ormanın içinde dışarıya kapalı olarak yapılırdı. Bu törenlerde katledilen şeyler sadece hayvanlar değildi. Kendinden geçmiş bu gruplar bazen insanları hatta kendi çocuklarını bile katlederlerdi. Törenlerin amacı insan ve doğa arasındaki ilişkiden yola çıkarak doğanın sırrına yani bir anlamda Tanrı’ya ulaşmaktı. Tanrı Dionysos’a ulaşmanın yolu şaraptan geçiyordu ve şarabın yayılması ile Dionysos kültü de yayılıyordu.
Dionysos Kültünü İnsanlar Neden Kabullendi?
Yunan mitolojisinde diğer tüm tanrıların kurtarıcı bir yanı varken Dionysos’ta asla böyle bir şey görmeyiz. Ancak insanlar diğer tanrılardan daha fazla Dionysos ile bir olmuşlardır. Dionysos’a tapınılacak, yolunda can verilecek hatta canından olanı bile feda edecek derecede sevilen yani kutsal muamelesi yapmışlardır. Freud’un psikanalizde ifade ettiği id, süperego ve ego kavramlarından süperego toplumsal ahlakı temsil eder. İd yani ilkel dürtüler (cinsellik ve saldırganlık), haz duyduğumuz şeyleri yapma isteğimize karşılıktır. Dionysos’un kültünü yaydığı yerlerdeki insanlar bu kült onlara içlerindeki idi rahatlıkla ortaya çıkarabilme şansı sunduğu için rahatça özümsemişlerdi. Ayrıca unutmayalım ki Yunan dünyasına göre insanlar yaratıldığında içlerinde Dionysos’tan bir parça bulundurmaktaydı. Tabii bu da Tanrıya insanların kanının daha hızlı ısınmasını sağladı.
Hala bile Anadolu’nun birçok yerinde kutlamaların bazılarında Dionysos’un izlerini görürüz. Örneğin, Kayseri’nin birkaç ilçesinde oynanan bir oyun şu şekildedir: ‘’Ölü oyununda beyazlar içinde bir ölü vardır. Baba, Dionysos’un Satyrlerini hatırlatırcasına keçi postu giyinmiş ve onlar gibi korkunç görünebilmek için sırtını kamburlaştırmıştır. Ölünün babası, anası, ikiz kız kardeşleri ağıt yakar. Doktor ölüyü diriltir…’’. Görünen o ki Dionysos hala bizim içimizde izlerini bulunduruyor. Ve Dario Moreno’nun seslendirdiği şarkı yazılırken Dionysos mu düşündü bilemem ama şarkı bana tam Dionysos için yapılan kutlamaları hatırlatıyor.
♪♪ ‘’ Her akşam votka, rakı ve şarap
İçtikçe delirir insan olur harap
Kurtar beni bundan ne olursun ya Rab!
Bitsin artık bu korkunç serap, serap…’’ ♪♪
Kaynakça:
- https://www.proquest.com/docview/2571834187?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2153353
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/172516
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/101555
- https://ozhanozturk.com/2019/09/01/on-iki-olimposlu-12-olympos-tanrisi/#:~:text=Olympos%20Tanr%C4%B1lar%C4%B1%20denilince%20Zeus%2C%20Hera,adl%C4%B1%20tanr%C4%B1%20ve%20tanr%C4%B1%C3%A7alar%20kastedilmektedir
Kitap: Şefik Can, Klasik Yunan Mitolojisi, Ötüken Neşriyat Yayınları, 01.09.2021 (Yayın Yılı)
Görsel Kaynakça:
- https://i0.wp.com/interestingliterature.com/wp-content/uploads/2020/09/Semele.jpg?ssl=1
- https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/97/Drinking_Bacchus_WGAREG001.jpg
- https://arkeofili.com/yunan-sarap-ve-senlik-tanrisi-dionysos-kimdi/
- https://www.artnet.com/WebServices/images/ll00054lld2pYGFgQZECfDrCWvaHBOcQeaC/jacques-clement-wagrez-dionysos-sur-lile-de-naxos.jpg
Yazar: Asiye Gamze Özer
