Bir savaşı bir müzik eserine nasıl yansıtırdınız? Hangi müzik aletleri savaşın atmosferini dinleyiciye en gerçekçi şekilde hissettirebilir? Rus besteci Çaykovski’nin bu soruya sıra dışı yanıtını ünlü eseri 1812 Uvertürü’nde almaktayız: savaş topları
Çaykovski’nin Eseri Hazırlaması
Çaykovski, yaşadığı dönemde batı tarzına yakın müzik yapması konusunda Rus eleştirmenler tarafından oldukça eleştirilen bir besteci olmuştur. Dönemin Rus müzik sahasında zaten uyumsuz olarak görülen sanatçı istek üzerine beste yapmayı sevmese de 1880 yılında gelen büyük teklifi geri çevirmemiştir. Ondan istenen eser, Rus tarihinde önemli olacak üç olayı birden kutlama sırasında çalınacaktır: 1812 yılında Fransızlara karşı kazanılan zaferlerin anıtı olacak Kurtarıcı İsa Katedrali’nin açılışı, Çar II. Aleksandr’ın taç giymesinin 25. yıldönümü ve Moskova Sanat ve Endüstri Sergisi’nin açılışı. Böyle önemli olaylar üzerine bestelediği için “tahmin edilebilir” ve “gürültülü” müzik olarak tanımladığı eserini altı haftada bitirmiştir.
Eseri dinleyebileceğiniz bir kaydı aşağıya bıraktım ve siz onu dinlerken eserde neyin nasıl yansıtıldığından bahsetmek istiyorum. Eser boyunca 1812 yılında Fransızların Moskova’ya girişi ve savaşın ilerleyişini hissedebiliyoruz. Bu nedenle bestenin bizi tarihi bir yolculuğa çıkardığını söyleyebiliriz. Önemli noktaları bu video üzerinden dakikalarıyla belirteceğim.
Eserin Gidişatı
Viyolalar ve çellolar tarafından çalınan bir Rus Ortodoks ilahisiyle başlıyor. Bu ilahi, yarım milyon askerli Fransız ordusunun yola çıkmasıyla Rus halkının dua edişidir. Napolyon’un ordusunun yanında Rus ordusu oldukça küçüktür. 2.14’e kadar sakince ilerleyen ilahiye yaylıların gergin bölümlerinin katılmasıyla savaş daha da hissedilir. Müzik yükselir, yükselir ve 3.45’te ordunun girişiyle trampetlerle bir melodi çalınır.
Eser boyunca Fransızları simgelemesi için Fransız millî marşı “La Marseillaise” ve Rusları simgelemesi için de Rus halk şarkısı “у ворот, ворот (U Vorot, Vorot)” zaman zaman duyulur. Savaş, temel olarak bu iki müziğin mücadelesiyle yansıtılır. Fransız millî marşının ve Rus halk şarkısının örnek kayıtlarını bırakıyorum, böylece Çaykovski’nin bestesinde bunları siz de bulabilirsiniz.
8.10’a geldiğimizde Rus ezgisinin yükseldiğini duyuyoruz. Bu, Çar’ın çağrısıyla Rus halkının da ayaklanışını ifade ediyor. 9.27’de Fransız millî marşı ezgiyi bastırıyor ama 11.10’da tekrar bu ezgiye geri dönüyoruz. 11.32’de iki müzik üst üste çalınıyor. 12.05’te ise bu eseri özgün kılan beş top atışı duyuluyor. Fransız orduları, o döneme kadar örneğine ender rastlanan bir topçu taburu gücüne sahiptir. Bu toplar, Fransız ordularına Moskova yolunu açan Borodino Muharebesi’nde önemli rol oynamışlardır ve Çaykovski de eserinde savaş atmosferini yansıtmak için bunlara yer vermiştir. 12.16’da yaylıların alçalan notalar çalışı, Moskova’ya geri çekilişin müziksel ifadesidir.
Napolyon artık Moskova’ya girmiştir ama Ruslar teslim olmamıştır. Normalde Napolyon’a bir karşılama düzenlenmesi beklenirken Ruslar, tüm kışlık erzakları almışlar, şehri tahliye etmişler ve tamamen boş bırakmışlardır. Sonradan çıkan yangınlar, kışın gelişi, açlık ve hastalıklar gibi birçok nedenle Napolyon’un ordusu Moskova’da daha fazla kalamamış ve teslim olmuşlardır. 12.57’de duyulan çan sesleri kış soğuğunun gelişi olarak yorumlanabilir. 13.58’de ise başta trampetlerden duyduğumuz savaş temasını oluşturan melodi geri geliyor. Ama bu sefer Rusların savaşı kontrol etmesi ve Fransız toplarını ele geçirmesini ifade ediyor. 14.10’da on bir top atışı sesi duyuyoruz. En sonunda ise zamanın Rus millî marşı “Боже, Царя Храни (Boje, Tsarya Hrani, anlamı: Tanrı, Çar’ı Korusun)” ile, Rusların zaferiyle eser bitiyor.
Eserin Hazin Sonu
Uvertürün prömiyerinin yapılacağı 1881 yılında Çar suikaste uğramış, serginin açılışı ertelenmiş ve katedralin inşaatı aksamıştır. Bu nedenlerle asıl plan katedralin önünde gerçek toplarla büyük bir konser olmasına rağmen bu yapılamamış, onun yerine 1882’de küçük bir konserle ilk gösterimi yapılmıştır. Yine de 1812 Uvertürü ile Çaykovski, Rus halkının gözünde kahraman konumuna gelmiş ancak kendisi bu eserden nefret etmiştir. Onu, “sanatsallıktan uzak” ve “gürültülü” olarak yorumlamıştır.
Kaynakça
Kapak Görseli: Colorado Symphony
https://www.youtube.com/watch?v=UGUWwbEvCwg
https://seyler.eksisozluk.com/rus-besteci-caykovskinin-1812-uveturu-bestesindeki-ilginc-detay
https://tr.wikipedia.org/wiki/Napolyon%27un_Rusya_seferi
Yazar: Elif Eraydın
