Her ne kadar aşina olduğumuz bir kavram olsa da zeybek kelimesinin kökeni konusunda ortak bir fikre varılamamıştır.
Ege Bölgesinde yiğit, özü sözü doğru, kişiliğine inanılan anlamını taşır. Başka bir ifade de şunu ilave eder; askerlerin toplu, birlik içinde hareket etme başarılarına ithafen ”civa gibi” anlamında olan ”zeybeki” dendiğini zamanla kibarlaştırılarak zeybek haline döndüğü düşünülmektedir.
Birleşik isim olarak da değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Nitekim bek sözcüğü sağlam olanı ifade eder. Bunun yanında zağ sözcüğü ise anlayışlılık ve akıllılığı nitelendirmektedir. Bu iki kelime birleşerek ve günümüz Türkçe kurallarına uyarlanarak zeybek kelimesine dönüşmüştür.
Bu kavramın ortaya çıkışı çobanlarla bağdaştırılmıştır. Hatta eskiden zeybeklerin çoğunluğunu çobanlar oluşturmuştur. Üstelik dağa giden, dağlara çıkan kişinin arkasından da ”zeybek oldu” ifadesi kullanılırmış. Ulaşılması zor, sarp yerlere giden anlamını kuvvetlendirmek için.
Her ne kadar birbirinden farklı gibi görünen fikirler, araştırmalar yer alsa da hepsi ”zeybek” ifadesinin anlamına değer katmış, kelimeyi daha da güçlendirmiştir.
Batı Anadolu’nun sönmeyecek nefesidir zeybek. Her tınısında mânâyı iliklerimize hapsettiğimiz, cesareti sanatla yoğuran halk oyunudur.
İllerden illere farklılıklar gösterir ve her kesim kendisinden parçalar koymuştur oyuna. Ezgilerini gönül yaralarıyla birleştirmişler, dertlerini melodilere dökmüşler ve tüm zorluklara rağmen dik durmak için yiğitçe oynamışlardır.
Bu güzel betimlemeleri en fazla hak eden Sarı Zeybek; Gazi Mustafa Kemal Atatürk…
Kıyafetlerindeki gizemli detaylar hepimizi düşündürmüştür eminim ki.
Kadın giysileri;
Başta: Alında yedi rengi içeren bir taç yer alır Renklerin anlamları şöyledir Kırmızı: evliliği, siyah: yas, beyaz: genç kızlık, sarı-pembe: sevgiyi, kırmızı-yeşil bir arada olursa; kadının evli olduğunu, beyaz-yeşil:aynı soydan gelen kızları belirler.
Alduvak: Gelinin başında bulunur. Al, murada erme anlamındadır.
Abani (Üslük): Parlak sarı renk ipten olup, al duvağın altına örtülür
Başlık: Altın koşarlı terlik giyilir.
Başlıklar üzerine yazma örtülür. Yazmanın etrafı oyalarla süslüdür. Yüz çevresini çevreleyen kısma boncuk süsler, alınlıklar, çenelikler kullanılır.
Göynek: Sarı ve beyaz renk el dokuması bezdendir
Göğüslük: Bu giyim parçası genellikle kırmızı ve yeşilden hazırlanır Dört ucundan bağcıklarla arkaya bağlanır.
Kemer: Belde, üzeri kabaralarla süslü kemer vardır.
Çorap: Yünden,şişle örülme ve renklidir.
Sarı Çizme: Saren deri denilen keçi derisinden yapılır. Göğe bakan papuç da denilir
Erkek Giysileri;
Fes: Başa kalıpsız fes giyerler Fesin etrafına çeşitli renkte iğne oyası işlenmiş, kenarları at kılı ile geçilmiş, dağ çiçeği motifli, yemeni (yazma) sararlar.
Bürümcek: Gövdeye, en içe şile bezinden dokunmuş bürümcek giyerler.
Mintan: Bürümceğin üzerine elde dokunmuş mintan giyilir Mintan hakim yakalı ve düz çizgilidir.
Kuşak: Zeybek,beline küçük bir yastık üzerine şal kuşak, bunun da üzerine trablus kuşak sarar.
Körüklü Çizme: Ayaklarına körüklü çizme veya tozluk altına yemeni giyerler.
Çorap: Genellikle beyaz yündendir Üzerine renkli yünlerle geleneksel motifler işlenmiştir.
Bütün türkülerin ayrı bir hikayesi vardır.
Harmandalı
Hikayesinin altında altında bir insanlık dehasının hayat hikayesi ve dramı,koca bir imparatorluğun çöküşü ve dramı,savaşlar yaşayan,yakılan,yıkılan,parçalanan bir ülkenin dramı ve bir ülke tarihi yatmaktadır..
Ayrıca harmandalı zeybeğinin hikayesinin altında bir insanlık dehası olan ve halkıyla birlikte çok büyük çabalarla çökmüş bir ülkeden”küllerinden yeniden doğan”bir Cumhuriyet ülkesine ülkemizi dönüştüren Gazi M.Kemal Atatürk’ün bıraktığı mirasın ibretlik,gıpta ve hayranlık uyandırıcı,büyük gurur ve onur verici hikayesi yatmaktadır.
Kerimoğlu Zeybeği
Kerimoğlu Zeybeği ise hazin bir hayat hikayesini gözler önüne serer.
Eyüp’ün çok genç yaşta öldürülmesi nedeniyle, anası Hatça Kadın ve sevgilisi Sarı Sultan tarafından ağıtlar yakılmış. Ağıtlar, zamanla türkünün sözlerine kaynaklık etmiş.
Türkünün konu ettiği olay Kerimoğlu Eyüp’ün ölümü ile sonuçlanmış ve öldürüldüğü ev türkünün anısına müzeye dönüştürülmüş.
“Ulusal Oyunlarımızı Öğrenmek Bir Şeref,Öğretmek İse Kutsallık Kazandırmaktır.”
Gazi Mustafa kemal atatürk
Kaynakça;
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Zeybek_(oyun)
https://tufak.org.tr/zeybekkiyafeti.html
https://tr.toluna.com/opinions/2476028/Harmandal%C4%B1-Zeybe%C4%9Fi-i%C5%9Fte..-deyipte-ge%C3%A7meyin..
https://www.mynet.com/kerimoglu-turkusu-evi-hazin-bir-hayat-hikayesi-190101250810
Yazar:Reyhan Gökmen
