Sanat Terapisi

“Sanat nedir?” diye sorarak başlamak istiyorum bu yazıya. Bu soruya akla gelen ilk yanıtlardan biri “Sanat, insanda güzel duygular uyandıracak eserlerin yaratılmasıdır.” olabilir. Peki sanat insanda her zaman güzel duygular mı uyandırır? Bir sanat eseri karşısında dehşete düştüğümüz ya da üzüntü duyduğumuz olmaz mı? Peki öyleyse, sanatı ortaya çıkan ürüne göre değil de yaratma sürecine göre değerlendirsek nasıl olur? “Sanat, yaratmadır.” şeklinde kısa ve öz bir yanıtla işin içinden sıyrılabiliriz belki. İşte bu “yaratma” ve dışavurum, farklı bir yolla ifade ediş yani sanat kullanılarak bir terapi geliştirilmiş: Sanat terapisi.

Sanat terapisi, en basit açıklamasıyla birtakım sanatsal faaliyetlerin hastaya yaptırılmasıdır. Bu yolla hastanın kendini daha rahat ifade etmesi ve iyileşme sürecinin hızlanması hedeflenir. Hastaya müzik dinletilmesi ve bu yolla iyileşmenin hızlanması gibi uygulamalar da sanat terapisi kapsamına girmektedir.

Sanat terapisinin ortaya çıkışını 3 evrede incelemek mümkündür. 1930-1960 yılları arasında fikir olarak ortaya çıktı. 2. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile gerçek bir sanat terapisi arayışına gidildi. Bu dönemde hasta ve hekim arasındaki bağların gevşediği ve belirsizleştiği, birlikte çalışma şeklinde ilerleyen terapi modelleri kullanılıyordu ve sanatla tedavi de bu durumun bir eklentisi olarak başladı. İki savaş görmüş olan insanlık; kırılgan, sağduyulu ve dengeli olan yapısını keşfetmişti. Bu yapıya yeniden ulaşabilmek, insanın insanca olan yaşamına geri dönebilmesi amacı sanatla terapinin önünü açmıştır. Savaşlar sırasında yaratılan ve insanın kendinden uzaklaşmasına sebep olan kültürün değiştirilmesi arzusu, psikotik sanata olan ilginin artması ve dışavurumculuk akımı da sanat terapisinin oluşup yaygınlaşmasında önemlidir. Saygı, sevgi, şefkat gibi duyguların ön planda olduğu bir terapi biçimi olarak ortaya çıkmıştır. Hastaların kendilerini rahatça ifade edebilecekleri alanlar ve gerçek yaşam ortamları (müzikli ve hafif gürültülü salonlar gibi) kullanılarak sanat terapisi uygulanmıştır. Süreç psikiyatrlar gözleminde ilerlemiştir ve hastanın kendini rahatça ifade edebilmesi amaçlanmıştır.

1960-1980 arasındaki ikinci evrede sanat terapisinde anti-psikiyatrik bir yaklaşım gelişmiştir. O dönemdeki “tutucu zihniyet karşıtı” egemen görüş sanat terapisinde de etkisini göstermiştir. İlk dönemdeki dışavurumculuktan ziyade bilinci değiştirme ve içe dönüş kavramları ön plandadır. Batıyı reddediş, Doğu felsefesine yöneliş kendini belli etmektedir. Doğu müziği terapilerde kullanılmıştır. Alternatif bilincin kendiliğinden ortaya çıkışı olarak nitelendirilen şizofreni yüceltildi hatta bu alternatif bilinci açığa çıkarabilmek için uyuşturucular (LSD vb.) kullanıldı. Sanat terapisinde Jungien akım etkili oldu. Sanat terapisi “Yalnızca bir psikolojik yıkım olarak değil, aynı zamanda, ‘zihin katmanları üzerindeki örtüyü kaldırarak içsel doğayı ortaya çıkaran bir süreç’” olarak açıklandı.

1980 sonrası profesyonelleşme dönemi başladı. Yapılan şey çaba gerektiren bir terapiden ziyade bir zihinsel boşalım olarak kabul edildi. Hastaların çizdikleri resimleri doktorun yorumlayıp yorumlayamayacağı sorgulandı. “Objektif bir yorumlama ve hasta hakkında net bir çıkarım yapmak ne kadar mümkün? Yorumlayan kişinin özellikleri, geçmişi, iç dünyası bu süreçte etkili olmaz mı?” gibi sorular soruldu. Hakim görüş: İfade edilen simgeler ve imgeler hasta tarafından açıklandığında anlam kazanır, bunun için de bir terapi süreci gerekir. Hastanın kendi eserini yorumlamasına izin vermek, ona fikir empoze etmemek gerekir.

Bahsettiğim tüm bu tarihsel süreçten çok çok daha önce de sanatın iyileştirici gücü biliniyor ve kullanılıyordu. Şamanların hastalığı yaratan kötü ruha olan inançları ve bu ruhu hastanın bedeninden çıkarabilmek için ritime ve müziğe başvurmaları bilinmektedir. İbn-i Sina ve Evliya Çelebi’nin eserlerinde sanatla terapiye değinilmiştir hatta farklı müzik makamlarının farklı hastalıkların tedavisinde kullanıldığı dahi bilinmektedir. Geçmişi neredeyse tıbbın kendisi kadar eskilere dayanan bu terapi gelişerek günümüze kadar gelmeyi başarmıştır.

Güncel sanat terapisinin kullanıldığı birçok durum var. Örneğin günlük hayatın kaosu ve stresi sebebiyle rahatlamak için başvurulan bir terapidir. Travmatik olayların etkilerini azaltma çabası vardır, yani her zaman “hastalara” uygulanan bir terapi değildir, farklı kullanım alanları vardır. Bastırılan problemleri olan, baş edilemeyen stres, örselenme, travmatik öyküsü olanlarda, çekingenlik, utangaçlık, dikkat eksikliği, asosyallik, okula adaptasyon sorunları olan çocuklarda, sözel olarak ifade etmenin zor olduğu durumlarda kullanılır. Yalnızca çeşitli problemler yaşayan kişilerde değil, kendini özgürce ifade etmek isteyen herkeste kullanılabilecek bir terapidir. Dönemsel olarak da bu terapiye başvurulabilir, hayatımızın bazı dönemlerinde acı çekebiliriz, stres ve anksiyete seviyemiz artabilir. Sosyal fobinin aşılmasında da etkili olabilecek bir yöntemdir. Kanser ve Alzheimer hastalarında kullanılabilir, olumlu etkiler var. Bu terapinin uygulanabilmesi için sanatsal yeteneğe ihtiyaç yok, önemli olan yaratma süreci, sonuç değil. Müzik, hikaye yazma, resim, heykel vs. gibi birçok sanat kolu bu terapide kullanılabilir. Farklı sanat dalları kullanılabileceği gibi sanat terapisinde çizimler birçok terapi metodu ile kullanılabilir. Teşhise yönelik çizimler, Değerlendirme Enstrümanı Mandala, Ev – Ağaç – İnsan, Yol Çizimi bunlardan bazılarıdır.

Özetle sanat terapisi geçmişi oldukça eskilere dayanan, birçok tarihsel gelişim aşamasından geçerek günümüze ulaşmış olan, çeşitli alanlarda ve çeşitli yollarla kullanılabilen bir terapi yöntemidir.

Kaynakça:

• –  http://www.olcayyazici.com.tr/blog/psikopatolojik-sanat-ve-sanat-tedavisi/
• –  https://abapsikoloji.com/sanat-terapisi-nedir-kimlere/
• –  https://www.kimpsikoloji.com/ic-dunyamizin-tedavisi-sanat-terapi/
• –  https://turkishcanada.org/sanat-bir-tedavi-yontemi/3/
• –  https://www.soylentidergi.com/tedavi-yaratmak-sanat-terapisi/

Görsel Kaynakça:

• – https://abapsikoloji.com/sanat-terapisi-nedir-kimlere/
• – https://arkabahcepsikoloji.com.tr/makalelerimiz/populer-makalelerimiz/disavurumcu-sanat-terapisi/
• – https://rasyonelpsikoloji.com/2019/11/01/sanat-terapisi-nedir/

Yazar: Ahmet Şimşek