mRNA hücrenin protein sentezinin transkripsiyon sürecinde görev alan bir moleküldür. mRNA ökaryotik canlılarda hücre çekirdeğinde, prokaryotik canlılarda da hücre sitoplazmasında bulunan DNA’dan proteinlerin üretimi için gerekli olan bilgiyi alarak ribozomlara taşır ve transkripsiyon sürecini gerçekleştirir. Transkripsiyondan sonra translasyon süreci ile protein sentezi gerçekleşir.mRNA’nın ömrü prokaryotlar için (1-3) dk iken ökaryotlarda saatleri bulan sürelere varabilir.
mRNA’nın ne olduğundan bahsettikten sonra asıl konumuz olan mRNA teknolojisine dönecek olursak herhalde ilk söylenmesi gereken şeylerden biri bu teknolojinin devrim niteliğinde olduğudur. Bunun elbette birçok sebebi var. Bu sebeplerden biri de şüphesiz şuan da yaşadığımız Covid19 pandemisinin son bulması için üretilen ve kullanılan Moderna ve Biontech mRNA aşılarıdır. mRNA aşılarının tarihi ilk olarak 1990 yılında ABD’nin Wisconsin Üniversitesinde Dr.Robert Malone’nın sentetik olarak ürettiği mRNA’nın fare kası üzerinde uygulanmasına ve farelerde protein sentezine sebep olmasına dayanmaktadır. İlk sonuçlar umut verici olmuş olsada bazı endişeler nedeniyle bu çalışmalar pek fazla ilgi görmedi. 15 yıl süren çabanın ardından 2005 yılında Dr.Kariko ve Weissman mRNA’nın nükleositlerini değiştirerek doğal bağışıklık tepkisinden kaçınmanın etkili bir yolunu buldular. Böylece mRNA doğal bağışıklık tepkisine maruz kalmadan hücrelere ulaşabilecekti. Dr.Kariko ve Weissman’ın bu önemli buluşu bilim dünyasında mRNA teknolojisine duyulan güveni arttırdı ve mRNA teknolojisine yatırımların ve araştırmaların artmasını sağladı. Macar asıllı bilim insanı Katalin Kariko ”İnsanların keşfimizi keşfetmeleri uzun zaman aldı. Aşıyı bir paket çikolata kaplı fıstıkla kutladım. Ama asıl kutlamayı yazın bu sıkıntılar sona erince; virüsü, aşıyı unuttuğumuz zaman yapacağım” dedi.
Dr.Kariko ”Drew Weisman ile birlikte mRNA’nın bir bileşenini değiştirdiğimiz, birçok tedavide kullanılabilecek bu metodu geliştirdik” dedi. mRNA teknolojisi ile üretilen aşılar bizi pandeminin sonunu bulmadan milyonlarca kişinin ölümüne sebep olan Covid19’dan koruyor. Önümüzdeki yıllarda bu teknolojinin AIDS, kanser gibi son derece ölümcül hastalıkların tedavisi için de yeni kapılar aralayacağı öngörülüyor. Bu konuda benzer bir yorumu John Hopkins Üniversitesinden Amesin Adalja yapıyor: ”Aşıların tarihini yazdıklarında, bu muhtemelen bir dönüm noktası olacak” diyor.
Aşılar hastalığı geçirmeden hastalığa sebep olan etkene karşı bağışıklık cevabının üretilmesini sağlayan çözeltilerdir. Aşıların içeriğinde virüsün tamamının zayıflatılmış hali veya virüsü oluşturan moleküllerin bir kısmı bulunmaktadır. Sars-CoV-2 için üretilen mRNA aşılarında virüsün hücreye girişini sağlayan “başak proteini”(ing. spike protein) kullanıldı. Bu proteinin üretimi için gerekli olan mRNA’yı sentetik olarak ürettiler. mRNA molekülleri son derece kırılgan bir yapıya sahip olduğu için aşı için kullanılan mRNA’yı lipit nanopartiküllerinden oluşan yağlı baloncuklarla sardılar. Bunun sonucunda vücuda enjekte edilen mRNA hücreye girmeden önce parçalanmaktan korunabilecek. Aşının vücuda enjeksiyonundan sonra hücre içerisine giren mRNA molekülü ile spike proteini üretilecek. Bunun sonucunda bağışıklık hücrelerimizde spike proteinine karşı bir bağışıklık cevabı oluşacak. Bu cevap CD4 dediğimiz yardımcı T hücreleri ve B hücrelerinde hafıza bağışıklık oluşturacak. Aşı olan kişi Sars-CoV 2 ile enfekte bir kişiye temas ettiğinde Covid19 hastalığından korunabilecek ve virüsün yayılımının önüne geçebilecek. Bu devrim niteliğindeki mRNA teknolojisi ile Covid19 dışında yaşadığımız AIDS pandemisi ve ilerde yaşayabileceğimiz başka pandemiler içinde çok umut verici bir teknoloji olma özelliğinde. Dilerim ki bilim ve insanlık için devrim niteliği taşıyan bu teknoloji sadece Covid19 pandemisinin son bulmasını sağlamakla kalmaz aynı zamanda önümüzdeki yıllarda bizi birçok ölümcül hastalığa (örn.AIDS, kanser) karşı tedavi noktasında çok daha ileriye taşır.
KAYNAKÇA
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55350465.amp
https://www.wired.co.uk/article/mrna-vaccine-revolution-katalin-kariko
https://bilimfili.com/mrna-asisi-nedir-nasil-calisir
https://tr.wikipedia.org/wiki/Mesajc%C4%B1_RNA
https://www.cell.com/immunity/fulltext/S1074-7613(05)00211-6?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS1074761305002116%3Fshowall%3Dtrue
http://www.mikrobiyoloji.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF91FBF5F1F3911EBA
https://www.thelancet.com/journals/eclinm/article/PIIS2589-5370(21)00026-2/fulltext
https://science.sciencemag.org/content/247/4949/1465
https://www.asbmb.org/asbmb-today/science/072620/what-are-the-advantages-of-an-mrna-vaccine-for-cov
Yazar:Havle Bulut
