”Jump Scare” 1980’lerden beri korku sinemasında sıkça karşımıza çıkan, izleyiciyi ses ve görüntüdeki ani değişimlerle korkutmaya çalışan bir teknik olarak tanımlanır. Yazımda bu tanımı biraz daha açmayı ve birkaç örnek üzerinden anlatmayı amaçlıyorum.
Birkaç yıl önce The Verge tarafından jump scare hakkında yayınlanan bir makalede yazar jump scare’ı Christopher Nolan’ın Prestige filmindeki sihir numarasının üç aşamasıyla benzerlik gösterdiğinden bahsediyordu. Birinci aşama: ”Pledge”. Bu aşamada karakterin potansiyel bir tehlikenin içinde olduğu sezdirilir. İkinci aşama: ”Turn”. Bu aşamada ise tehlike çözülmüş gibi görünür, tansiyon hafifler. Üçüncü ve son aşama: ”Prestige”. Beklenmedik, ne zaman olacağı belli olmayan, uyarısız, ani, patlama anı.
Bu spesifik yapı korku sineması jump scare’ larının da altın kuralını oluşturuyor. Örneğin Exorcist III filmindeki bu sahnede hemşirenin nöbet sırasında duyduğu tıkırtılar ile tansiyon yükselir, karakter potansiyel bir tehlikenin içinde olabileceğine karşın gerilmeye başlar. (Pledge) Seslerin geldiği odaya gidip baktığında ise bardaktaki buzların eriyip çatlayarak tıkırtı yaptığını fark eder ve rahatlar, tansiyon düşer. (Turn) Tam bu esnada o odada uyuduğunu anladığımız adam aniden yattığı yerden kalkar ve hem karakteri hem de izleyiciyi korkutur. (Prestige)
Bazı durumlarda bu yapı 2 maddeli olarak da kullanılabilir. Örneğin David Sandberg’in ”Lights Out” adlı kısa filmindeki bu sahnede yalnızca Pledge ve Prestige bölümlerinin olduğu bir yapı vardır. Karakter ışığı kapattığında karanlığın içinde bir silüet olduğunu fark edince tansiyon yükselir. Işığı her açıp kapayışında sabit silüeti tekrar tekrar görmesi gerilimi iyice arttırır. Ve en sonunda ışığı kapattığında silüet bir anda müziğin yükselmesiyle beraber karakterin yakınında belirir. Bu sahnede bir rahatlama (Turn) bölümü yoktur.
Maalesef günümüz korku sinemasında bir anda yükselen ses ve ekrana gelen görüntü ile her şey jump scare’ a dönüşebiliyor. Bu gereksiz kullanım ve fazlalık, tekniğe hem film içindeki hem de korku sinemasındaki değerini kaybettiriyor. Korkutmak için ucuz ve tembelce bir yöntem olarak görülmesine neden oluyor. Bu jump scare’ın sorunu değil kullanımının yanlışlığıdır. Jump scare bir sonraki sahneyle beraber anlamını kazanır. Orada biterse hiçbir faydası yoktur.
Korku filmleriyle ünlü olmayan ama korku aşılama sanatının sinemada en iyi örneklerini veren yönetmen David Lynch, jump scare’ın gördüğüm en mükemmel ve farklı kullanımı bana kalırsa Mullholand Dr. filminde vermiştir. Bahsedeceğim sahne filmin 12. dakikasında başlıyor ve ilk bakışta önceki sahnelerle de bir alakası yok. Sahnede görünen karakterler ve sahnenin amacı açıklanmıyor fakat filmi anlamak için önemli bir yer tutuyor.
Sahne Winkie’s adlı bir restorana iki adamın oturması ile açılıyor. Adamlardan bir tanesi (A adamı) bu restoranı rüyasında gördüğünü söyleyerek sohbete başlıyor. Bunca yolu bir rüya için mi geldiğini merak eden adam (B adamı) durumdan hoşnutsuz oluyor ama dinlemeye karar veriyor. A adamı bu restoranı rüyasında iki kere gördüğünü ve ikisinin de aynı şekilde olduğunu açıklıyor. A adamı rüyada kendisinin masada, B adamının ise kasada olduğunu ve ikisinin de nedense korkudan titrediğini söylüyor. İlk olarak B adamı gibi anlamıyoruz fakat hikayeyi merak ediyoruz. Sonrasında A adamı restoranın arkasında ”bir adam var” diyor fakat o adamın yüzünü rüyası dışında görmek istemediğini söylüyor. Daha sonra B adamı kalkıp kasaya doğru yöneliyor. Tam o anda A adamının rüyasında gördüğü sahne meydana geliyor ve önceki yazımda da bahsettiğim gibi tekinsiz bir durum oluşuyor. Bu andan itibaren hem karakter hem de izleyici arka tarafta bir adam olabileceğine inanmaya başlıyor ve tansiyon yavaş yavaş yükseliyor. Sahnenin devamında iki adam dışarı çıkıp restoranın arkasına doğru tedirgin şekilde ilerliyor. Kamera iki adamın önünde adeta onları arka tarafa çeker gibi, onlara liderlik eder gibi veya korkularıyla yüzleşmeye zorlar gibi bir açıyla konumlanıyor, yolda telefon gibi belirli nesnelere odaklanarak gerilimi arttırıyor. Karakterlerin sona doğru yaklaşmasıyla beraber gerilim iyice artıyor ve en sonunda ”O” ile karşılaşıyorlar. A adamı yere yığılıyor sesler boğuklaşıyor ve sahne sonlanıyor.
Bu sahnedeki jump scare’da ”Turn” ve ”Prestige” bölümleri yok. Jump scare’ın nerede ve ne zaman ortaya çıkacağı önceden belli. Peki bu sahne neden bu kadar etkili ve mükemmel?
Her şeyden önce sahne güpegündüz insanlarla dolu bir restoranda geçiyor. Korku filmi tarzına uymuyor fakat güvenli bir yer tekinsiz bir yere dönüşüyor. Ayrıca ışıkların olduğu yerlerin yüksek pozlanması rüya gibi bir atmosfer yaratıyor. Karakterler içeride otururken hava güpegündüz aydınlıkken dışarı çıktıklarında akşam üstü oluyor. Tam da A adamının rüyasındaki gibi ”Gece gündüz değil… belirsiz bir zaman.”
Masadaki diyaloglar esnasında kamera havada bir hayalet gibi süzülüyor. Bu teknik genel atmosfere etkili olmakla kalmayıp aksi takdirde sıkıcı olabilecek bir sahneye de gerilim katıyor.
Ayrıca restoranda 2 adam dışında kimsenin sesi duyulmaz. Atmosfer son derece izole ve hipnotiktir. A adamının yüz ifadeleri ile anlattıkları uyumsuzdur. Cümleleri aralıklıdır. Adam diye bahsettiği ‘O’ aslında kadındır. Sonuç olarak gördüklerimiz ve duyduklarımız arasında bir tutarsızlık yaşıyoruz ve bu rüya benzeri tuhaflık sahnenin tekinsizliğini arttırıyor. Tüm bunların üzerine karşılaşma sahnesinde ‘O’ nun yani restoranın arkasındaki evsizin yüzü duvarın arkasından kayarak gelir ve ekranı doldurur. A adamı şok olup bayılır. Kamera tekrar ‘O’na döndüğünde ‘O’ göz açıp kapayıncaya kadar kadrajdan ve anılarımızdan kaybolur. ‘O’nun yüzüyle değil, varlığıyla, daha uzun sürme korkusuyla, gerçek mi yoksa rüya mı olduğunu o an bilememenin yarattığı tekinsizlikle; şok oluruz, dehşete düşeriz.
Örnek verdiğim filmlerin kesitlerinin linklerini buraya bırakıyorum:
- https://www.youtube.com/watch?v=z5OGQr3xdfM
- https://www.youtube.com/watch?v=FUQhNGEu2KA
- https://www.youtube.com/watch?v=UozhOo0Dt4o
Okuduğunuz için teşekkürler…
Kaynaklar:
- https://www.youtube.com/watch?v=gsAhBvrFcqY
- https://www.theverge.com/2012/10/31/3574592/art-of-the-jump-scare-horror-movies
- David Lynch, Büyük Balık – Meditasyon Bilinç ve Yaratıcılık
